ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 10، دی 1403 ، شماره پی در پی 104

بررسی ویژگیهای سبکی مناسبات قدرت در تاریخ بیهقی (مورد مطالعه: شکست سلطان مسعود در دندانقان)

صفحه (241 - 255)
پریسا مصفا ، نرگس اصغری گوار (نویسنده مسئول)، علی رمضانی
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1403

چکیده

زمینه و هدف: مناسبات قدرت در تاریخ بیهقی در دو سطح سلطۀ سلطان مسعود بر حاکمیت و قدرت ارکان دولت دیده میشود. این مناسبات در جریان حرکت سلطان مسعود برای جنگ با ترکمانان با کنش تعاملی بوده و مولد شکست میشود. در این مقاله دلایل شکست مسعود در دندانقان با هدف همخوانی مناسبات قدرت همسو با نظریه فوکو در زبان و محتوا بررسی شده است.

روش: اطلاعات مقاله با مطالعه کتابخانه ای آثار فوکو در نظریه قدرت و با بررسی تاریخ بیهقی در این موضوع به دست آمده است، نگارش مقاله نیز به شیوه توصیفی تحلیلی میباشد. جامعه آماری، کتاب تاریخ بیهقی تصحیح خلیل خطیب رهبر است.

یافته ها: در تاریخ بیهقی، قدرت به دو صورت سلطه و کنش تعاملی در گفتمانها و محتوا دیده میشود. در جریان حرکت سلطان مسعود برای جنگ با ترکمانان، گفتمان مسعود با ارکان دولت با قدرت سلطه همراه است. خطاب«خداوند»، «سلطان» و «امیر» نشان دهنده سلطه است. ارکان دولت در گفتمان با مسعود از واژه «نصیحت» و «رای صواب» استفاده کرده اند. کنش تعاملی در محتوای قدرت مولد رفتارهای ارکان دولت در برابر سلطه سلطان مسعود شده است. قدرت مسعود بصورت سلطه مولد استبداد رأی، بی احترامی، دلخوری اعیان، فرار غلامان و سرانجام شکست لشکر از ترکمانان میشود. چنانکه برخی غلامان سرایی از لشکر جدا میشوند و به ترکمانان میپیوندند. برخی ارکان دولت نیز از مسعود ناراحت میشوند و در جنگ سستی میکنند و سلطان مسعود مجبور به دلجویی میشود.

نتیجه گیری: در این داستان، مناسبات قدرت بر مبنای سلطه و کنش تعاملی است. روابط قدرت مولد شکلهای جدید رفتار میشود و رابطه دو طرفه مسعود و ارکان دولت را در بر دارد که سرانجام آن عدم پذیرش نصایح وزیر و اعیان از سوی سلطان مسعود و عدم اطاعت لشکریان از مسعود است که مولد ناراحتی، بی احترامی، نومیدی و شکست در جنگ دندانقان میشود.

کلمات کلیدی
قدرت , فوکو , تاریخ بیهقی , سلطان مسعود , دندانقان

• استیوارت آر. کلگ.‌(1379).چارچوبهای قدرت.ترجمه مصطفی یونسی‌.با مقدمه ای از محمدرضا تاجیک‌.تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی‌.
• بشریه، حسین.(1378). دولت و جامعه مدنی. گفتمانهای جامعه شناسی سیاسی. قم: نقد و نظر.
• بیهقی، خواجه ابوالفضل محمد بن حسین.(1390). تاریخ بیهقی. 3ج. به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: مهتاب.
• ............(1386). تاریخ بیهقی. 2ج. با مقدمه و مقابله و حواشی سعید نفیسی. تهران: سنایی.
• پاینده، حسین.(1385). نقد ادبی و دموکراسی. تهران: نیلوفر.
• حاجلی، علی.( 1395). « فوکو، گفتمان، تحلیل گفتمان». مجله مطالعات فرهنگی و ارتباطات. ش12: صص 63ـ 88
• حسینی کازرونی، احمد.(1384).فرهنگ تاریخ بیهقی. تهران: زوّار.
• دریفوس، هیوبرت ال، رابینو، پل.(1379). میشل فوکو فراسوی ساختارگرایی و هرمنوتیک. ترجمه حسین بشریه. تهران: نی
• فوکو، میشل.(1389). تولد زیست سیاست. ترجمه رضا نجف زاده. تهران: نی
• ................(1387). دانش و قدرت. ترجمه محمد ضیمران. تهران: هرمس
• .................(1393) .تئاتر فلسفه. ترجمه نیکوسرخوش و افشین جهاندید. تهران: نی
• قادرزاده، هیرش، نوری، هادی، نعیمی، عباس.(1391). «بازشناسی مفهوم قدرت در اندیشه فوکو». مجله مطالعات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ش2: صص 107ـ 127 .
• نوابخش، مهرداد، کریمی، فاروق.(1388). «واکاوی مفهوم قدرت در نظریات میشل فوکو».مجله مطالعات سیاسی. ش3: صص 41ـ 50
• ویژه، محمدرضا، پتفت، آرین. (1395). «واکاوی مفهوم پسامدرن حاکمیت از دیدگاه حقوق عمومی با تأکید بر اندیشه های فوکو». مجله پژوهش حقوق عمومی. ش18: صص 9ـ 32